سازگاری با کم آبی وظیفه همگانی

می دانیم که ایران با متوسط یک سوم بارندگی جهان، کشوری خشک و نیمه خشک بوده و پیشینیان ما نیز هزاران سال در این سرزمین و با همین طبیعت زیست کرده و پایدار هم مانده اند. حال سوالی مطرح است آن ها چگونه با کم آبی زیسته اند؟ پاسخ را می توان در تمدن کاریزی و قنات جست وجو کرد. قنات را اولین سازه انتقال آب زیرزمینی و ایرانیان را اولین مبتکران و برجسته ترین معماران و مهندسان آن در دنیا می شناسند. شاه بیت این سازه هیدرولیکی همان انتقال آب زیرزمینی بدون انرژی، بدون تبخیر و به اندازه است. خداوند در سوره مومنون آیه ۱۸ می فرماید:«… و ما آب را برای شما به قدر معین از آسمان نازل کردیم و آن را در زمین نگه داشتیم»؛ یعنی که در هر منطقه به اندازه همان منطقه و هر سال به اندازه همان سال. پس این ما انسان ها هستیم که باید این اندازه را نگه داریم. قنات به صورت طبیعی این اندازه را نگه می داشت؛ سال های با بارندگی بیشتر مانند امسال آب دهی بیشتر و سال های با بارندگی کمتر نیز مانند سال های پیش از آن با آب دهی کمتر. مردم نیز این اندازه را پذیرفته و خود را با آن تنظیم کرده بودند اما یک باره این فرهنگ و این قناعت و این اندازه از دست رفت. چه شد؟ ایرانی که در طول تاریخ ۷-۸ هزار ساله خود و حتی تا ۱۰۰ سال قبل جمعیتی ۱۰ میلیونی داشت ناگهان ۸۵ میلیونی شد. جمعیت درحال رشد، سریع و متجددی که اندازه را قبول ندارند و قناعت را توجیه ناتوانی می دانند. آن ها به کمک پمپ، آب را از دل زمین بیرون کشیدند و همه ذخایر را مصرف کردند.سوال اساسی این است که این اندازه منطقی چقدر است؟ استانداردهای جهانی برای پایداری سرزمین، این اندازه را ۴۰درصد آب فروفرستاده تعیین کرده اند. یعنی این که ما اجازه داریم تا ۴۰درصد بارانی را که در هر سرزمین می بارد استفاده کنیم و با این مقدار برداشت از هر دشت، آن سرزمین می تواند زنده و پایدار بماند اما در خراسان رضوی بدترین عملکرد را در سطح کشور داشتیم و به جای مراعات درباره اندازه آب تجدید شونده، هر سال ۱۳۰ درصد یعنی بیش از سه برابر را برداشت کردیم وهنوز هم به این روند ادامه می دهیم !نتیجه این برداشت و مصرف مسرفانه آن؛ پدیده های افت سطح آب زیرزمینی، خشک شدن قنات ها، نشست زمین بر اثر فشردگی و خشکیدگی طبقات خاک، شکاف های عمیق با طول چند هزار متر و … است. حال این پدیده ها را چه بنامیم ؟ بحران آب یا بحران کم آبی یا بحران مدیریت یا بحران اخلاق یا… . چه عواملی آن را تشدید می کند؟ نگه نداشتن اندازه در موضوعات مختلف، مثلا اندازه جمعیت، اندازه مهاجرت، اندازه مصرف و ده ها و صدها اندازه دیگر! و سوال این که چگونه می توان اندازه ها را نگه داشت؟ باید درباره مقدار و اندازه ها آگاهی پیدا کنیم و سپس برای زنده ماندن این سرزمین، قناعت پیشه کنیم تا سازگار و همراه طبیعت شویم اما چگونه؟ گام اول دانستن اندازه ها در هر موضوع اعم از مصارف خانگی (شرب، بهداشت)، فضای سبز، صنعت، کشاورزی، مراتع، توجه به زندگی جانداران دیگر و هر آن چه که در اکوسیستم طبیعت دخیل است و گام دوم گرفتار نشدن در چرخه معیوب رقابت برای مصرف بیشتر است. رقابت نادرستی که نابودی به دنبال دارد و نامش تراژدی منابع مشترک است. متاسفانه سال هاست این رقابت بین بخش مصرف کننده آب ( شامل کشاورزان، باغداران و ویلاداران، صنایع و …) با بخش مدیریت آب کشور به وجود آمده که نتایج آن ویرانی به بار می آورد و گام سوم نیز عزم عمومی برای حفظ پایداری محیط زیست و طبیعت برای کودکانمان و نسل های آینده است. این عزم بدون توجه به این که شما چه کسی هستید، چه تفکر سیاسی دارید، چه سن و جنسی دارید، در چه موقعیت اجتماعی قرار دارید و … برای  پایداری سرزمین لازم که البته واجب است. حال کوشش شما به اندازه احساس مسئولیتی که در قبال آینده کودکان خود دارید خواهد بود. اگر مدیر و مسئول باشید وظایف شما به این احساس مسئولیت اضافه خواهد شد. حقیقت آن است که کشور ما در منطقه خشک واقع شده و تغییرات اقلیمی درحال تشدید این حالت هستند. طبیعت نشان داده که بسیار قوی تر از ما عمل می کند پس برای زنده ماندن در سرزمین آبا و اجدادی، الزام و اجبار به سازگاری با آن داریم و مجبور هستیم بیشتر از  اجدادمان،  قناعت را پیشه خود سازیم تا شاید پس از ده ها سال بتوانیم خطاهای گذشته را جبران کنیم. با توجه به پیش بینی های تقریبی بارش های اوایل امسال، تامین شرایط ذخیره آب ناشی از سیل در مخازن زیرزمینی و پیشگیری از هرگونه تبخیر، حداقل کاری بود که تهدید سیل را به فرصت عالی تبدیل می کرد اما با همان تفکری که مشکل را آفریده ایم نمی توان آن را حل کرد. به قول معروف؛ «چشم ها را باید شست جور دیگر باید دید…»

نویسنده : مهدی جمشیدی  مدیرعامل جمعیت مردم‌نهاد ناجیان آب