انتظارات جمعیت ناجیان آب از همایش چالش های آب در شرق کشور

انتظارات جمعیت ناجیان آب از همایش چالش های آب در شرق کشور

مشهد طی روزهای ۶ و ۷ مرداد ماه ۹۷ میزبان “همایش ملی چالش های آب در شرق کشور ، نقش مردم و تدابیر حاکمیت” بود. در این همایش که با حضور اردکانیان وزیر نیرو ، حاج رسولیها مدیر عامل شرکت مدیریت منابع آب ایران،کشاورز معاون وزیر جهاد کشاورزی و استانداران سه استان خراسان رضوی ، جنوبی و سیستان و بلوچستان، دانشگاهیان، تشکل های مردمی و جمعی از مدیران دستگاه های اجرایی همراه بود، سخنرانی ها و گفتگو های متنوعی با محوریت چاره اندیشی برای چالش های آب در استان واقع در نوار شرقی کشور ارائه شد.

در پنل گفتگو محور روز اول که با حضور مدیر عامل جمعیت ناجیان آب برگزار شد متن زیر به عنوان بیانیه و انتظارات این سازمان از همایش قرائت شد که مشروح آن در ادامه می آید :

 

اهداف و انتظارات ازهمایش چالش های آبی شرق کشور و نقش مردم و تدابیر حاکمیت

                                                                                              

طبیعت خشک و تمدن آبی محور شرق کشور از سیستان و بلوچستان تا خراسان رضوی و شهر مشهد ، سابقه ای درخشان به بلندای تاریخ چند هزار ساله این سرزمین دارد. سیستان با بادهای موسوم به ۱۲٠ روزه و حرکت شن های روان با مردمان سازگار و قهرمانان اسطوره ای آن در شاهنامه نماد سازگاری با این طبیعت سخت است که با وجود دریاچه هامون به عنوان سومین دریاچه ایران پس از خزر و ارومیه روزگاری انبار غله ایران زمین بوده است.

در میانه این محور شاهکاری به نام قنات قصبه گناباد با انتقال آب از عمق ٣٥۰متری زمین و با قدمت بیش از ٢۰۰۰سال، دیگر نماد سازگاری با طبیعت و وابستگی تمدن شرق به آب زیرزمینی را به نمایش میگذارد.

در انتهای این محور نیز رودخانه اساطیری کشف رود، زادگاه فردوسی بزرگ، که بین دو رشته کوه بینالود و هزارمسجد واقع است و علاوه بر آب و هوای مطبوع، به دلیل ذخایر آب زیرزمینی با دوامش همواره خواستگاه مهاجرین و پناهگاه مردمان رانده شده از سرزمینشان پس از هر خشکسالی و بلای طبیعی بوده است.

این مزیت با ورود حضرت ثامن الحجج علی ابن موسی الرضا (ع) به این منطقه و وجود بارگاه منور ایشان نیز مضاعف شده و مشتاقان بیشتری را بسوی خود کشیده و میکشد.

خشکسالی ٢۰ساله اخیر ، خشکیدن هامون و تخلیه روستاهای فراوان محور شرق از یک طرف و مزیت های جاذب شهر مشهد و حوضه کشف رود از طرف دیگر موجب رشد سریع جمعیت مشهد به بیش از ٣ میلیون نفر و معضل حاشیه نشینی ۵/۱ میلیون نفر را با تمام عواقب فرهنگی- اجتماعی و امنیتی به این شهر و حوضه تحمیل نموده است.

درک واقعیت مرگ تمدن آبی هامون و روستاهای شرق کشور با یادآور محو شدن تمدن شهر سوخته در گذشته های دور است و انتظار سازگاری این مردم بیش از این، با بی آبی نسخه درمان نیست بلکه باید پذیرفت که مردم این دیار ، کارشان از سازگاری و توصیه به آن گذشته و مهاجرت را تنها امکانادامه حیات خویش می دانندو متاسفانه آنانی هم که توان مهاجرت ندارند به ناچار در چنگال فقر، مهیای ورود به گروه های قاچاق و اعتیاد و یا نحله های سلفی گری و افراط گرایی قومی و فرقه ای میگردند که ادامه این روند، آینده نامطلوبی را بر ما تحمیل خواهد کرد که مقابله با آن هزینه ای بسیار بیشتر از هزینه امروز اقدامات پیشگیرانه است.

با این تصویر واقعی و دردناک از شرق کشور چه باید کرد ؟

 آیا همچون گذشته باید نظاره گر قهر طبیعت از یک طرف و ترک مردم از خانه وکاشانه شان بود و یا اینکه میتوان حداقل این روند را کند نمود ؟

حداقل انتظار از این همایش آن است تا تلنگری باشد برای اندیشیدن جدی و اقدامی عملی قبل از گذشت زمان بیشتر و از دست رفتن فرصت ،هر چند که هم اکنون نیز دیر شده است .

اقدامات عملی مورد انتظار را میتوان به شرح زیر برشمرد:

۱- سیاست سرمایه گذاری

سیاست سرمایه گذاری حوضه آب کشور در گذشته عمدتا متمرکز بر مناطق پر آب و برخوردار از آب بود و به فلات مرکزی و شرق کشور که عمدتاً بر آب زیرزمینی متکی است توجه مستمری شده است. مقایسه بودجه بخش آب سال جاری استان گواهی گویا بر این سیاست نامتعادل و غیرمنصفانه است. این عقب ماندگی متاسفانه در سالهای اخیر تشدید یافته است این روند ناصواب اصلاح و به هر طریق ممکن نیز این غفلت جبران گردد.

۲- تعادل بخشی منابع و مصارف آب

شرق کشور بنا به ماهیت اقلیمی خود متکی به آب های زیرزمینی است و برداشت بیش از ظرفیت از این آبها در گذشته و محدودیت برداشت،امروزتبدیل به مانعی برای توسعه و ایجاد اشتغال گردیده است.

خراسان رضوی با برداشت بیش از ۱٢٠درصد از آب های تجدید شونده رکورددار کسری مخزن و جزء رکوردداران فرونشست سالانه با بیش از ٣٠٠میلیمتر در سال است که به سرعت نیز درحال از دست دادن کیفیت آب های زیرزمینی می باشد.

۲-۱- تعادل بخشی کشف رود

این حوضه ،تامین کننده اصلی آب شرب و شهری کلان شهر مشهد با جمعیت بیش از سه میلیون نفر و شهرها و روستاهای اقماری آن است. علاوه بر جمعیت رو به افزایش ، زائرپذیری و مزیت ارزشمند توسعه گردشگری مذهبی، فرصت ها و تهدید های جدی را به همراه دارد.

ظرفیت آب تجدیدشونده این حوضه را ۸٠٠میلیون مترمکعب برآورد و برداشت فعلی را ٩٠٠ تا ۱/۱میلیارد متر مکعب تخمین میزنند بصورتیکه با این برداشت بیش از ظرفیت، سالانه بطور متوسط۸٠سانتی متر افت سطح آب زیرزمینی اندازه گیری شده است.

نیاز آبی جمعیت مشهد را برای افق سال ۱٤٠۵ حدود٤٠٠میلیون مترمکعب و دیگر شهرها وروستاهای حوضه را ۱٠٠میلیون مترمکعب برآورد نموده اند که با رعایت حداکثر برداشت ٧۵% از آب تجدید شونده،هیچ آبی برای مصارف کشاورزی و باغداری و حفظ طبیعت این حوضه باقی نمی ماند.

این روند تهدیدآمیز، مسئولین و اساتید و فرهیختگان استان را برآن داشت تا در طول سال ٩٣ با ٤۸٠۰نفر ساعت کار کارشناسی مشارکتی و داوطلبانه،سندی به نام سند تدبیر آب مشهد تدوین گردد اما با گذشت ٣سال،اقدام عملی قابل توجهی دراین راستا دیده نمی شود.

به نظر میرسد که میتوان بر مبنای این سند و با رعایت عدل و انصاف و رفتار مشارکت جویانهو اعتبار واختیار دادن به شورای هماهنگی حوضه کشف رود با حضور نمایندگان ذینفعان منابع و مصارف کشف رود و با سازگار شدن با طبیعت، تعادل را در این حوضه پایدار نمود.

تشکیل بازار آب وخرید و جا به جایی کاربری آب با حفظ حقوق ذینفعان در این حوضه یکی از اقدامات اجتناب ناپذیر و تسهیل کننده برای رسیدن به هدف است. تصفیه و بازچرخانی بیش از ٣۰۰میلیون مترمکعب پساب در این حوضه منبعی قابل اتکا و مزیتی برای تعادل بخشی آب های زیرزمینی و مصارف صنعت وکشاورزی تعدیل شده و تولید و اشتغال در این حوضه است.

۲-٢- تعادل بخشی منابع و مصارف محور شرق کشور

در این محور که سال هاست با خشکسالی دست و پنجه نرم میکند درخواست سازگاری بیشتر نوعی فرار از مسئولیت و یا اعلام ناتوانی برای اقدامی جبرانی است. سازگاری این جمعیت که عمدتاً منابع آب و شغلشان را از دست داده اند مستلزم رسانیدن آب و فراهم نمودن شغل و درآمد جایگزین برای خانوار است و این مهم را می توان با تخصیص اعتبار و مدیریت حساب شده تر بر حفظ منابع موجودو انتقال آب برای نیازهای آتی با رعایت همه جوانب فرهنگی- اجتماعی- اقتصادی و اثرات زیست محیطی با تمرکز بر ماندگاری جمعیت عملی نمود.

۳- انتقال آب از دریا

رشد تکنولوژی شیرین سازی و انتقال آب این امکان را برای ایرانیان امروز فراهم نموده تا از نعمت بزرگ و ارزشمند همجواری با آب های آزاد بهره ببرند و در صورت نیاز و توجیه فنی،اقتصادی، زیست محیطی و… از این فرصت بهره مند گردند. نگاه سیاه و سفید به انتقال آب از دریا نباید عرصه را به خردورزی تنگ نماید. با نگاه خردمندانه و مطالعه ی جامع و همه جانبه نگر چنانچه توسعه و استقرار صنعت و ایجاد شغل و تامین آب شرب مردم موجب ماندگاری مردم در سرزمین قومی و مادریشان میگردد و این ماندگاری از بعد امنیتی و فرهنگی- اجتماعی برای این محور، مهم و عامل پیشگیری از هزینه های بیشتر تخلیه ی مردمی است بطور جدی و با تفاهمی خردمندانه و عزمی راسخ این مهم را عملی تا قدری از فشار بی آبی و بیکاری و فقر این محور کاسته گردد. البته دراین مسیر استقرار و توسعه صنعت و شغل در حاشیه دریا و هدایت بخشی از این جمعیت به آن محور نیز قابل بررسی، مطالعه و مورد انتظار و عملی است.

جمع بندی :

۱-تشکیل ستاد یا کمیته توسعه شرق کشور با عضویت عالی ترین مقامات مسئول و ذینفعان

٢-توجه به آمایش سرزمین ،بازتوزیع جمعیت برمبنای ظرفیت آبی

٣- کنترل و محدودیت توسعه حاشیه نشینی شهر مشهد وبالاجبار ایجاد شهرهای جدید در خارج از حوضه کشف رود

٤- تقویت و تفویض اختیار کافی به شورای هماهنگی حوضهآبریز کشف رود و تامین و تخصیص اعتبار کافی برای تعادل بخشی بر مبنای سند تدبیر آب مشهد

۵- توسعه تشکل های مردمنهاد محلی و کشاورزی برای تسهیل رسیدن به اهداف تعادل بخشی

٦- تشکیل بازار آب و تفویض اختیار کافی

٧- تسریع و تکمیل شبکه های جمع آوری و تصفیه خانه های روزآمد فاضلاب شهری و بازچرخانی پساب با هدف تعادل بخشی

٨- انتقال آب با هدف تامین آب شرب،صنعت و اشتغال در شرق کشور با محوریت نوار مرزی با مطالعه جامع و رعایت مسائل فرهنگی و اجتماعی و زیست محیطی

٩- آموزش و ارتقاء آگاهی عمومی،ارائه اطلاعات صحیح وضعیت موجود و پیش بینی های آینده به مردم

امید است که این همایش نقطه عطفی در اصلاح سیاست ها و اقدامات عملی بر چالش های آبی شرق کشور باشد.

جمعیت ناجیان آب