«انتخاب خبر» سوالاتی از این دست را به مناسبت روز جهانی آب، در گفتگو با کارشناسی جوان و پرکار در حوزه آب، مطرح کرده است. گزیده ای از دیدگاه هایی که در تبادل نظر با مهندس محمد جواد سمیعی مطرح شد؛ در ادامه می آید:

اوضاع آب چطور است؟! آیا امسال، نسبت به سال های قبل، با وضعیت سخت تری مواجهیم؟!
واقعیت این است که متاسفانه بله. آمارها نشان می دهد که از نظر بارش در ماه های اخیر، سال استثنایی را در ۵۰ سال اخیر داشته ایم. بارش باران و برف در بیشتر نقاط کشور بسیار کم تر از حد متوسط بوده و به دنبال آن آبی که بصورت روان آب ها و رودها در اختیار داریم، به صورت جدی کمتر شده است. البته خطر بزرگ تر متوجه آب های زیرزمینی است. به این خاطر که نه تنها ورودی به این منابع کمتر از سال های قبل شده، بلکه فشار ما بر روی این منابع برای این که کم آبی را دور بزنیم، بیشتر شده و خواهد شد. همین الان، در بسیاری از کلانشهرهای کشور، چاه های جدیدی دارد حفر می شود یا چاه های قبلی، عمیق تر می شوند تا برای نیازهای آبی تابستان پیش رو، کمبودی پیش نیاید. در بخش کشاورزی هم که بزرگترین مصرف کننده آب از نظر کمی است؛ اضافه برداشت و همین طور بهره برداری از چاه هایی که به صورت غیرقانونی حفر می شوند؛ ادامه دارد و حتی بعضی جاها بیشتر هم شده. یعنی نه تنها طبیعت امسال بر ما سخت گرفته، بلکه ما با روش برخورد و طرز فکری که داریم که در هر شرایطی باید آب بیشتر و بیشتری مصرف کنیم؛ گره مشکل را داریم کورتر می کنیم. به جای سازگاری با کم آبی و اصلاح شیوه های نادرست و کم کردن مصرف، تنها می خواهیم چند قدم پیش رویمان را ببینیم.

پس حال و روز آب، باز هم بدتر شده. برای بهبود وضعیت چه کارها و اقداماتی انجام شده است؟! ارزیابی شما از نتایج آن ها چیست؟
حوزه آب، حوزه وسیعی است و نمی شود خیلی اجمالی در مورد اقداماتی که صورت گرفته، صحبت و جمع بندی کرد. اصولا یکی از خلاء هایی که وجود دارد، گزارش یا گزارش های ملی است که بصورت چند بعدی و جامع در مورد منابع، مصارف، طرح ها و پروژه های آبی و نتایج آن ها، اطلاعاتی را در اختیار افکار عمومی قرار دهد. اما چیزی که عمده کارشناسان امروز روی آن توافق دارند آن است که اقداماتی که تا به حال طراحی و در دست اجرا قرار گرفته، هر چند گاهی توانسته بهبودهایی را ایجاد کند؛ اما عمدتا نسبت به عمق و گستردگی چالش، بسیار عقب تر است. به طور مثال طرح خوبی مثل طرح احیاء و تعادل بخشی آب های زیرزمینی که از شهریور ۹۳ با مبنایی درست و ضروری، تعریف شد؛ متاسفانه در مرحله عملیاتی شدن با چالش های متعددی روبرو شده، طوری که به تعبیری می شود گفت هنوز در خم کوچه اول مانده است.

البته از آن طرف خبرهای امیدوار کننده ای هم وجود دارد، بطور مثال با استقرار وزیر جدید نیرو، برنامه های جدیدی در دستور کار حکمرانی آب قرار گرفته است. اگر آسیب شناسی درستی از اقدامات گذشته صورت بگیرد و یک هم افزایی و اراده جمعی برای حرکت در مدار عقلانیت و علم برای نجات آب، شکل بگیرد؛ می شود در مسیر توقف روند فعلی نابودی منابع آب و بعد حرکت برای جبران آسیب هایی که به آن ها وارد کرده ایم؛ پیش برویم.

جدای از اقدامات در سطح مسئولین، اتفاقات خوبی هم در سطح نخبگان، هنرمندان، فعالان محیط زیستی و عموم دارد می افتد. مثلا جالب است که یادی بکنیم از پویشی که در هفته های بعد از انتخابات ریاست جمهوری در اردیبهشت ۹۶ شکل گرفت و در آن چهره های مختلفی از رئیس جمهور دولت دوازدهم خواستند تا مسئله نجات آب را شخصا و به صورت جدی پیگیری کند. ورود این سطح از نخبگان و افراد شناخته شده به مسئله آب، حائز اهمیت است. همین طور می شود به تلاش هایی اشاره کرد که برای آگاهی رسانی هنرمندانه شکل گرفته. مثلا مستندی به نام “تالان” توسط یکی از مستندسازان توانمند کشورمان تهیه شده که فکر می کنم در ماه های اول سال ۹۷ رونمایی شود و در آن چالش هایی که در مورد منابع آب زیرزمینی وجود دارد، از چندین بعد، به تصویر کشیده شده است.

به هر حال دو طرف قضیه، هم عقب ماندگی جدی که داریم و هم تحولات مثبت، وجود دارد. در مجموع هم امیدوارم و هم نگران.

این مصاحبه به مناسبت روز جهانی آب منتشر خواهد شد، این روز چه تاثیری می تواند داشته باشد؟! اصلا آیا از دست عموم کاری بر می آید؟!
شک نکنید که کلید اصلی، مسئولیت پذیری، مشارکت عمومی و مطالبه جمعی است و دقیقا به همین خاطر است که روز جهانی آب تعریف شده است. مناسبت هایی مثل روز جهانی آب، می تواند فرصت کم نظیری باشد برای درگیر شدن عموم و نخبگان در توجه جدی تر به مسئله آب و گفتگو در مورد آن. درست است که این ماه ها و سال ها از آب کم و بیش خوانده ایم و شنیده ایم، اما باید این آگاهی ها بیشتر و بیشتر شود و اصطلاحا گفتگوها به گفتمان، تبدیل شود. باید همه بدانیم که با چه مسئله بزرگی مواجهیم و آینده چه قدر می تواند سخت و نامطلوب باشد و بعد هم باید متعهدانه و مسئولانه، با شروع از خودمان، تلاش کنیم برای نجات آب، کاری بکنیم. این کار در یک سطح و در میان عموم جامعه، همین است که در روز جهانی آب که اتفاقا مصادف با ایام نوروز در ایران است و بازار دید و بازدید های خانوادگی و دوستانه گرم است؛ راجع به آب بیشتر گفتگو کنیم. اطلاعات درست و مستندی در این رابطه را با هم به اشتراک بگذاریم و سعی کنیم عادت هایی که در مصرف آب به صورت مستقیم و یا غیرمستقیم(آب مجازی) داریم را بهبود ببخشیم. البته کار به همین جا ختم نمی شود. در سطح دیگر ما نیاز داریم نخبگان و تاثیرگذاران اجتماعی، علمی، هنری و… به صورت فردی و یا گروهی، نسبت به مطالبه نجات آب و مشارکت در آن اقدام کنند. برایند این تلاش ها می شود پایداری همان امیدی که از آن صحبت کردیم.

شعار امسال روز جهانی آب را بیشتر توضیح می دهید!
شعار امسال، “طبیعت برای آب” انتخاب شده و هدف آن این است که تلاش کنیم تا راه حل های طبیعت محور(NBS) را جستجو کنیم و به کار ببندیم. در واقع این شعار می خواهد یادآوری کند که ما نیاز داریم برای چالش های گسترده ای که با محوریت آب، با آن ها مواجهیم، به طبیعت مراجعه کنیم و راهکارهایی بیشتر طبیعی و کمتر مصنوعی را بکار ببریم و اصطلاحا به پایداری راه حل ها توجه جدی تری داشته باشیم. خیلی از مواقع راهکارهایی که می دهیم، مسئله امروز را حل می کند اما خودش مسبب مسئله هایی برای فردا می شود. بعضی از راهکارهای مهندسی و سازه ای که در گذشته و الان داریم برای تامین یا حفاظت آب، دنبال می کنیم، رویکردهایی هستند که مشکل را کمی به عقب می اندازند اما عمق مشکل را بیشتر می کنند. انتقال بین حوضه ای که در همین اسفند ماه، دوباره منشاء یک سری تنش ها شده بود، از این دست راهکارها هستند که به جز موارد بسیار محدود، باید از آن ها اجتناب کرد.

یک بعد دیگر از راه حل های طبیعت محور، نوآوری هایی است که با الهام از طبیعت می تواند شکل بگیرد. می دانید که تعداد قابل توجهی از ابداع ها و ابتکارها در حوزه های گوناگونی از تکنولوژی، با الهام از طبیعت صورت می گیرد. اصولا طبیعت در یک فرایند طولانی مدت، خیلی از روش ها را به تدریج پیچیده و بهینه کرده است و به همین خاطر می تواند منبع الهام بسیار خوبی باشد. در مراکز نوآوری بزرگ دنیا، راه حل ها و خلاقیت هایی که ریشه در الهام گرفتن از طبیعت دارد، یکی از محورهای اصلی مورد توجه است. جهان امروز و آینده ما، شاید بیش از هر زمان دیگری، نیاز به نوآوری ها و کارآفرینی های استارت آپی از این دست، در حوزه آب، دارد.

منبع: انتخاب خبر