یک و نیم برابر ذخیره سد دوستی برداشت غیر مجاز!

بر اساس داده های آب منطقه ای استان در پایان سال آبی ۹۸-۹۹ بیش از ۶۴۷ میلیون متر مکعب از منابع زیرزمینی دشت های بحرانی استان توسط چاه های غیر مجاز و چاه های دارای اضافه برداشت، آب مصرف شده است. برای آن که  متوجه  مقیاس این عدد شویم بد نیست بدانیم که هم اکنون ذخیره سد دوستی به عنوان مهم ترین و استراتژیک ترین سد استان که حدود ۷۰ درصد آب شرب مشهد را تامین می کند تنها  ۴۴۵ میلیون متر مکعب آب دارد.

 طی دو سال اخیر در پی نزولات جوی، میزان مصارف آبی استان در سال آبی ۹۸-۹۹ حدود ۹۴ میلیون متر مکعب نسبت به سال آبی ۹۷-۹۸ کاهش یافته و حجم آب مصرفی از مخازن بحران‌زده زیرزمینی استان بیش از ۱٫۵۲ میلیارد متر مکعب بیشتر از حجم آب‌های ورودی (آب‌های تجدیدپذیر) به این مخازن است و حدود ۶۵۰ میلیون مترمکعب آب به‌صورت اضافه برداشت می شود که عمدتا توسط چاه های غیرمجاز صورت می گیرد این موضوع بدون شک در سال خشک پیش رو بحران دشت‌های استان را تشدید خواهد کرد.

خراسان رضوی ۷ درصد مساحت و ۸ درصد جمعیت کشور را به خود اختصاص داده است، استانی که از ۳۷ دشت، ۳۴ دشت آن در وضعیت بحرانی از نظر منابع آب زیرزمینی قرار گرفته و برخی دشت‌های ممنوعه آن به دهه ۴۰ بازمی‌گردد. قابل‌تأمل آن که این استان در حالی یکی از قطب‌های تولیدات کشاورزی کشور است که ۷۴ درصد مساحت استان  در منطقه خشک و ۲۶ درصد دیگر در منطقه نیمه‌خشک واقع‌شده است و حدود ۸۵ درصد آب‌های استان در حوزه کشاورزی مصرف می‌شود، بااین‌حال امنیت غذایی استان و کشور نیز به بخش کشاورزی خراسان رضوی وابسته است و نمی‌توان آن را تضعیف کرد، در مقابل صنایع خرد و متوسط استان به علاوه حوزه معادن نیز در حال تبدیل‌شدن به قطب در کشور هستند این که چرا استانی که در وضعیت خشک و نیمه‌خشک قرار گرفته بخش عمده اقتصادش کشاورزی است خارج از حوصله این گزارش است اما امروزه تغییرات اقلیمی بلندمدت که بر کشور و استان خراسان رضوی حاکم شده باعث شده است که زنگ بحران آب در این استان به صدا درآید. طی پنج سال گذشته مسئولان استانی و کشور طرح‌ها و برنامه‌های متفاوتی برای مدیریت بحران و تأمین آب استان ارائه کرده‌اند از جمله طرح‌های صرفه‌جویی و مدیریت آب مانند طرح همیاران و سازگاری با کم‌آبی تا طرح‌های انتقال آب از فراحوضه مانند طرح انتقال آب از دریای عمان و طرح انتقال آب از خلیج‌فارس و درنهایت طرح بازچرخانی و استفاده از پساب که هر کدام از این طرح‌ها، موفقیت‌ها و موانعی سر راه اجرایشان وجود داشته است.

بر اساس آخرین گزارش شرکت آب منطقه‌ای استان ،که به تازگی  درباره سیمای آب استان در سال آبی ۹۸-۹۹ منتشر شده است، خراسان رضوی ۱۰۸۱ میلیون متر مکعب کسری مخازن آب دارد که از این حیث در رتبه نخست کشور قرار گرفته و این آمار بازگوکننده وضعیت بحرانی آب در این استان است. طی دو سال گذشته وضعیت بارش‌ها در استان در مقایسه با بارندگی‌های ۵۰ سال گذشته بی‌سابقه بوده اما میزان بارش‌های امسال نیز در استان ‌مانند کشور کاهش ۶۷ درصدی داشته و امسال خشک‌ترین سال در نیم قرن اخیر بوده است.

بر اساس آمار آب منطقه‌ای ،سال گذشته حجم بارش‌های استان بیش از ۳۲ میلیارد مترمکعب بوده که از این میزان تنها ۴٫۷۴ میلیارد مترمکعب تجدید پذیر بوده اما میزان مصارف استان در سال گذشته به ۵ میلیارد و ۶۷۷ میلیون متر مکعب رسیده است. یعنی میزان مصارف حدود ۹۳۰ میلیون متر مکعب بیشتر بوده به رغم این که میزان بارندگی‌های استان در ۵۰ سال گذشته بی‌سابقه بوده است. میزان کل مصارف استان در سال ۹۸ نیز ۵٫۶۷ میلیارد متر مکعب و میزان آب‌های تجدید شونده در آن سال ۴٫۷۲ میلیارد متر مکعب بوده که یک میلیارد و ۶۹ میلیون متر مکعب بیش از آب‌های تجدید پذیر بوده است.

اما مهم‌ترین موضوعی  که استان خراسان رضوی را با بحران مواجه کرده کسری بحران مخازن آب زیرزمینی است. سال گذشته میزان آب تجدید پذیر مخازن آب زیرزمینی استان ۳٫۱۸۹ میلیارد متر مکعب و میزان مصارف آب زیرزمینی استان در این مدت بیش از ۴ میلیارد و ۶۹۹ میلیون متر مکعب بوده است. یعنی در دشت‌های بحرانی استان سال گذشته بیشتر از ۱٫۵۱۰ میلیارد متر مکعب آب برداشتی و مصرفی بیشتر از میزان آب تجدید پذیر مخازن زیرزمینی استان بوده و این که میزان کل کسری حدود ۹۳۰ میلیون متر مکعب بوده است به  این دلیل  است که حجم آب تجدیدشونده آب‌های سطحی استان در سال گذشته تراز مثبت ۵۸۰ میلیون متر مکعب بوده است. البته این کسری آب تجدیدشونده در سال ۹۸ بیش از ۱٫۹ میلیارد متر مکعب بوده است.

یکی از عمده‌ترین عوامل کسری حدود ۱٫۰۸ میلیارد متر مکعبی مخازن آب‌های زیرزمینی استان وجود چاه های غیر مجاز و اضافه برداشت‌ها در استان در بخش‌های مختلف است. بر اساس داده‌های آب منطقه ای استان سال گذشته تعداد ۵۵۸۷ حلقه چاه غیرمجاز در استان وجود داشته است که معادل ۱۴۲ میلیون متر مکعب آب از دشت‌های بحران‌زده استان آب به ‌صورت غیرقانونی برداشت کرده‌اند که ۱۲۴ میلیون متر مکعب آن توسط ۴۷۶۴ حلقه چاه در حوزه کشاورزی استان برداشت‌شده است. هرچند در سال ۹۸ تعداد این چاه ها بیشتر بوده و حدود ۶ میلیون متر مکعب آب بیشتر برداشت می‌کردند اما با توجه به سیاست‌ها و برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده از یک‌سو و حجم بالای بارندگی‌ها از سوی دیگر،انتظار بر این بود که علاوه بر کاهش تعداد چاه های غیرمجاز در استان میزان برداشت غیر قانونی این چاه ها بیش ‌از پیش کاهش  یابد.

همچنین بر اساس داده‌های آب منطقه‌ای استان، حدود ۱۳۳ حلقه چاه غیرمجاز در حوزه صنعت  نزدیک به ۳ میلیون متر مکعب آب به‌صورت غیرقانونی برداشت می‌کنند و ۶۳۳ حلقه چاه دیگر در حوزه خدمات در استان وجود دارند که حدود ۱۱ میلیون متر مکعب آب از مخازن بحران ‌زده استان به‌صورت غیرقانونی برداشت می‌کنند. این که بیش از ۷۶۰ حلقه چاه غیرمجاز در حوزه صنعت و خدمات در استان وجود دارد و مدیران آب منطقه‌ای هنوز نتوانسته‌اند آن‌ها را مسدود کنند قابل‌توجه است.

یکی از سیاست‌های وزارت نیرو در سه سال گذشته نصب کنتورهای هوشمند روی چاه هاست تا در قالب اجرای این سیاست بتواند جلوی اضافه برداشت‌های انجام‌شده توسط دارندگان چاه های مجاز را بگیرد. بااین‌حال بر اساس آمار آب منطقه‌ای استان، با این که  مطرح می‌شود ۵۶۹۲ حلقه چاه در استان بیشتر از مجوز پروانه خود از مخازن دشت‌های بحران‌زده استان، بیش از ۵۰۸ میلیون مترمکعب آب برداشت کرده‌اند هرچند این میزان در سال ۹۸ حدود ۶۴۰ میلیون مترمکعب بوده است اما با توجه به وعده‌های مدیران حوزه آب استان مبنی بر جلوگیری از اضافه برداشت آب از طریق چاه های استان با وجود کسری ۱٫۰۸ میلیارد متر مکعبی مخازن آب‌های زیرزمینی استان، با نصب کنتورهای هوشمند، برداشت ۵۰۸ میلیون مترمکعبی غیرقابل‌توجیه است. قابل‌توجه این که حدود ۳۷۰ میلیون متر مکعب از این اضافه برداشت‌ها در حوزه کشاورزی بوده است.

از سویی دیگر این که  بیش از ۵۴۰ حلقه چاه مجاز در حوزه صنعت سال گذشته ۱۸ میلیون متر مکعب آب، از مخازن بحرانی استان اضافه برداشت داشته‌اند و ۹۲۱ حلقه چاه نیز در حوزه خدمات بیش از ۳۵ میلیون متر مکعب بیشتر از مجوز پروانه خود آب از منابع زیرزمینی استان برداشت کرده‌اند نیز قابل‌تأمل است که چگونه در این دو حوزه بیش از ۵۳ میلیون متر مکعب اضافه برداشت آب در سال گذشته انجام‌شده است.

مدیر گروه آمار شرکت آب منطقه‌ای استان هر چند اذعان می‌کند که میزان آب خروجی استان در قالب مصارف ۹۲۰ میلیون مترمکعب بیشتر از میزان آب ورودی استان در قالب آب تجدید شونده حاصل بارش باران است اما معتقد است که کسری مخازن آبی استان در سال ۹۹ به منفی ۱۸۴ میلیون متر مکعب رسیده است. “شمس زاده” می‌گوید بخشی از آب‌های مصرفی استان مجدد به سفره‌های زیرزمینی بازمی‌گردد. یعنی ۱۵ درصد آب‌هایی که در بخش کشاورزی و خدمات مصرف می‌شوند مجدد به سفره‌های زیرزمینی بازمی‌گردند و ۷۰ درصد آب‌های مصرف‌شده در بخش شرب و صنعت مجدد به آبخوان‌های استان بازگردانده می‌شوند که به‌نوعی باعث تقویت مخازن آب زیرزمینی استان می‌شوند.

با توجه به استدلال این کارشناس آب منطقه‌ای استان،  میزان آب برگشتی از مصارف استان به سفره‌های زیرزمینی معادل ۱٫۲۱۷ میلیارد مترمکعب در سال آبی ۹۸-۹۹ و علاوه بر آن  میزان تغذیه زیرزمینی از آب‌های سطحی استان در این سال آبی معادل ۸۰ میلیون مترمکعب بوده است که به این ترتیب میزان کسری مخزن آب استان در سال آبی ۹۸-۹۹ معادل ۱۸۴ میلیون مترمکعب بوده و میزان کسری مخزن استان در بلندمدت نیز یک میلیارد و ۲۸ میلیون متر مکعب برآورد شده است.

این در حالی است که کسری مخزن زیرزمینی استان در سالنامه آبی ۹۷-۹۸ استان معادل ۵۶۲ میلیون مترمکعب بوده است. این کسری در سال آبی ۹۶-۹۷ معادل ۹۲۸ میلیون متر مکعب و در سالنامه آبی ۹۵-۹۶ معادل ۷۲۸ میلیون متر مکعب برآورد شده است.

اما کارشناسان حوزه آب استان نظر متفاوتی با کارشناسان آب منطقه‌ای دارند. دکتر “عباسعلی قزل سوفلو” مدیر پژوهشکده محیط خشک دانشگاه آزاد اسلامی مشهد در گفت وگو با خراسان رضوی اظهار می کند: اگرچه چند سال اخیر تلاش‌هایی شده اما بیلان آب سفره‌های زیرزمینی استان هنوز بحرانی و دشت مشهد مانند بمب ساعتی است و نشست‌های ناشی از افت آب‌های زیرزمینی یک تهدید جدی‌اند، علاوه بر این ما هنوز برای دشت‌های استان مدل مطالعاتی و مدیریت منابع آبی نداریم و این که برآوردها بر چه اساسی انجام می‌شود جای سؤال دارد.

این کارشناس حوزه آب و مدرس دانشگاه می‌گوید: این که مطرح می‌شود بیش از ۷۰ درصد آب‌های مصرفی بخش شرب و صنعت به سفره‌ها و آبخوان‌ها بازمی‌گردد شاید درست باشد اما به‌شرط این که این آب‌ها همه از طریق چاه های جذبی به زمین بازگردد که آلودگی ایجاد شده این فاضلاب خود موضوع دیگری است. بااین‌حال امروز چه میزان از آب شرب و صنعت به‌صورت چاه های جذبی وارد چرخه می‌شود؟ بخش عمده فاضلاب شهر مشهد چه شرب و چه صنعت در قالب طرح اگو به تصفیه‌خانه‌ها هدایت می‌شود. آبی که به تصفیه‌خانه‌ها بازمی‌گردد به آبخوان‌ها هدایت نمی‌شود بلکه مصرف مجدد می‌شود. از سویی دیگر بخش عمده این فاضلاب جمع‌آوری‌شده تصفیه نمی‌شود و از طریق کشف رود و امثال آن از حوزه خارج می‌شود.

شایان‌ذکر است که طبق داده‌های آماری  آب منطقه‌ای استان، میزان مصارف آب شرب و صنعت استان در سال آبی ۹۸-۹۹ معادل ۶۶۴ میلیون متر مکعب بوده است که با احتساب بازگشت ۷۰ درصدی، حدود ۴۶۵ میلیون مترمکعب آن به آبخوان‌ها بازمی‌گردد. سؤالی که مطرح است  این است که آیا واقعاً سال گذشته ۴۶۵ میلیون متر مکعب از مصارف بخش‌های شرب، بهداشت و صنعت استان به آبخوان‌ها بازگشته است؟

قزل سوفلو درباره بازگشت ۱۵ درصدی مصارف بخش کشاورزی به آبخوان‌ها نیز می‌گوید: به‌عنوان کارشناس حوزه آب نمی‌توانم این درصد را تایید یا رد کنم زیرا میزان تغذیه آبخوان‌ها به نوع اقلیم، نفوذ پذیری خاک کشاورزی و دوره‌های آبیاری بستگی دارد، علاوه بر این هرچه نوع آبیاری‌ها پیشرفته تر شود میزان بازگشت آب به آبخوان‌ها هم کاهش پیدا می‌کند. اما این که مطرح می‌شود بیلان آب استان در حال بهتر شدن است باید اذعان کنیم که دلیل اصلی این موضوع بارش‌های خوب دو سال اخیر بوده است و قطعاً با خشکسالی اخیر بیلان آب استان نیز منفی‌تر خواهد شد. علاوه بر این اگر آبنمود دشت‌های استان را در طول ۴۰سال گذشته بررسی کنیم می‌توانیم وضعیت افت شدید سطح آب‌های زیرزمینی را در دشت‌های تشنه خراسان رضوی  مشاهده کنیم.

چندین سال است که بخش کشاورزی متهم شماره یک هدر رفت آب معرفی می‌شود و در سندهای مختلف آبی کاهش سهم مصرفی بخش کشاورزی، مسدود کردن چاه های غیرمجاز کشاورزی و جلوگیری از اضافه برداشت چاه ها در این حوزه مطرح است. به رغم تمام این فشارها، فارغ در درست یا غلط بودن آن‌ها بر اساس داده‌های آب منطقه‌ای هنوز بخش اصلی آب‌های زیرزمینی استان توسط بخش کشاورزی مصرف می‌شود.  بر اساس داده‌های سال آبی ۹۸-۹۹ آب منطقه‌ای، وجود ۴۷۶۴ حلقه چاه غیرمجاز و بیش از ۱۰ هزار حلقه چاه مجاز که ۳۶۰۰ حلقه آن‌ها اضافه برداشت دارند حاکی از این موضوع است. اما آیا در شرایط فعلی و بحران خشکسالی  حاکم بر استان می‌توان ۴۷۰۰ حلقه چاه غیرمجاز و ۳۶۰۰ حلقه چاهی را که اضافه برداشت دارند مطیع قانون کرد و جلوی اضافه برداشت و برداشت غیرقانونی ۴۹۳ میلیون متر مکعب در بخش کشاورزی را گرفت؟

رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان در گفت وگو با خراسان رضوی در این‌ باره مطرح می کند: سازمان جهاد کشاورزی به‌هیچ‌عنوان موافق و حامی کسانی که به‌صورت غیرقانونی از منابع آب زیرزمینی استفاده  یا مازاد بر پروانه چاه خود برداشت می‌کنند نیست و قانون باید اجرا شود و آب منطقه‌ای خودش باید با چاه های غیرمجاز و اضافه برداشت‌ها برخورد کند.

“محمدرضا اورانی” درباره اضافه برداشت چاه های کشاورزی و چاه های غیرمجاز حوزه کشاورزی استان می‌گوید: بیش از ۲۲ هزار حلقه چاه در استان خراسان رضوی وجود دارد که ۱۰ هزار حلقه آن مربوط به حوزه کشاورزی و ۱۲ هزار حلقه چاه دیگر مربوط به دیگر حوزه‌هاست. آمار اضافه برداشت ۳۶۹ میلیون متر مکعبی و برداشت غیرمجاز ۱۲۴ میلیون متر مکعبی بخش کشاورزی در پایان سال آبی ۹۸-۹۹ صحیح نیست. این که مطرح می‌شود کسری مخزن استان بیش از یک میلیارد است مورد تایید نیست و ۱۸ سال است که همین حرف را می‌زنند. این  را که اعداد و ارقام واقعی چه میزان است دبیرخانه همیاران آب استان در دانشگاه فردوسی باید اعلام کند زیرا هم جهاد کشاورزی و هم آب منطقه‌ای گزارش‌هایشان را در اختیار این نهاد گذاشته اند تا قضاوت کند.

وی ادامه می‌دهد: طبق سند سازگاری با کم‌آبی بناست در افق سال ۱۴۰۴ کسری یک میلیارد متر مکعبی مخازن آبی استان صفر شود و در سال آبی ۹۸-۹۹ بیش از ۵۶۰ میلیون متر مکعب از این حجم صرفه‌جویی شده است و این موضوع را دبیرخانه همیاران آب می‌تواند تایید کند. اگر برداشت قانونی  مصرف‌کنندگان در بخش‌های مختلف مانند حوزه کشاورزی حفظ شود و متولیان با برداشت‌های غیر مجاز و غیرقانونی برخورد کنند مشکل کسری مخازن حل خواهد شد. آب منطقه‌ای باید به جای فشار آوردن و کاهش دادن پروانه چاه های مجاز به بهانه خشکسالی، با چاه های غیرمجاز و چاه هایی که مازاد بر پروانه اضافه برداشت دارند برخورد کند.

دکتر “کامران داوری”، عضو هیئت‌علمی مهندسی آب دانشگاه فردوسی و دبیر طرح همیاران آب استان در گزارش‌های آب منطقه‌ای مبنی بر صرفه‌جویی انجام ‌شده و کاهش کسری مخازن آبی استان به خراسان رضوی با اذعان به این نکته که مابه‌التفاوت آب ورودی به استان به‌عنوان آب تجدید پذیر با میزان مصارف استان که در سال آبی ۹۸-۹۹ معادل ۹۲۰ میلیون مترمکعب برآورد شده کسری مخازن آبی استان است، می‌گوید: یک قاعده کلی درباره آب‌های تجدید پذیر وجود دارد و آن تابع میزان بارش است یعنی اگر میزان بارش‌ها در دشت مشهد که متوسط آن۲۳۰ میلی‌متر است نصف شود میزان آب تجدید پذیر مشهد یک‌چهارم خواهد شد زیرا میزان تبخیر و تعرق آب‌ها با بارش‌ها تشدید می‌شود.

این کارشناس حوزه آب استان می‌گوید: برآورد دقیق میزان صرفه‌جویی انجام ‌شده در استان طی دو سال گذشته و میزان واقعی کسری مخازن آبی استان در شرایط حاضر امکان‌پذیر نیست. آبان سال گذشته شرکت آب منطقه‌ای داده‌های خود را برای بررسی صحت صرفه‌جویی ۴۰۰ میلیون متر مکعبی در مصارف آب در اختیار دبیرخانه همیاران آب قرار داد. اما این داده‌ها نواقصی داشتند و ما نتوانستیم رابطه‌ای بین صرفه‌جویی انجام ‌شده با میزان بارش‌ها  پیدا کنیم.

داوری تأکید می‌کند: بالا رفتن یا پایین آمدن آب سفره  های زیرزمینی تابع سه مسئله است؛ اول بارش‌ها و تغذیه آبخوان‌ها، دوم مصارف و سوم میزان تبخیر که تابع دمای هواست. بر اساس قواعد تعریف‌ شده با توجه به میزان بارندگی‌های دو سال گذشته آب سفره‌های زیرزمینی استان باید در سطح معینی باشد و اگر سطح آب سفره های زیرزمینی  فراتر از این سطح رفته باشد یعنی صرفه‌جویی انجام‌شده است. ادعا می‌شود که سال گذشته ۴۰۰ میلیون متر مکعب صرفه‌جویی شده است بخشی از این صرفه‌جویی مربوط به بارش‌ها بوده که کشاورزان متقاعد شدند از چاه ها برداشت کمتری داشته باشند اما معلوم نیست امسال که بارش‌ها نصف شده است کشاورزان همین رفتار را داشته باشند و قطعاً تقاضای زیادی برای برداشت از آب‌های زیرزمینی خواهند داشت.

دبیر طرح همیاران آب استان اظهار می کند: آن چه بنده می‌توانم به طور خلاصه اعلام کنم این است که صرفه‌جویی ۴۰۰ میلیون متر مکعبی سال گذشته اگر هم انجام‌شده باشد به دلیل بارش‌های دو سال اخیر بوده که کشاورز کمتر آبیاری کرده و تبخیر کاهش یافته و در بهترین حالت ۱۰۰ میلیون صرفه‌جویی در مدیریت مصرف انجام ‌شده و آن‌هم به دلیل شرایط خاص دو سال گذشته بوده است.

داوری درباره این که مطرح می‌شود قسمتی از مصارف بخش کشاورزی، شرب و دیگر حوزه‌ها به سفره‌های زیرزمینی استان بازمی گردد و موجب تغذیه آبخوان‌ها می شود،می‌گوید: چندین سال است که بخشی از مصارف ما به آبخوان‌ها بازمی‌گردد و باز هم آبنمود دشت‌های استان نشان گر آن  است که سطح آب سفره‌های زیرزمینی استان افت کرده است.

استاد حوزه آب دانشگاه فردوسی مشهد تصریح می‌کند: هم اکنون میزان برداشت ما از مخازن آبی استان بیش از یک میلیارد متر مکعب بیشتر از میزان آب تجدید پذیر آن است  و این عدد در وهله اول باید به نسبت ۷۵درصد و قانون آب کشور برسد و استاندارد جهانی آن ۴۰ درصد است. تا زمانی که این نسبت و کسری مخزن جبران نشود نباید مصارف جدید تعریف شود اما متأسفانه این کار انجام می‌شود. اگر این وضعیت تعدیل نشود بدون شک تا ۲۰ سال دیگر منابع آب شرب مشهد نابود خواهد شد و میزان شوری آب دشت مشهد به حدی خواهد رسید که غیر قابل‌شرب می‌شود و متأسفانه حتی امکان شیرین سازی آن وجود ندارد زیرا املاح جداسازی شده مجدد به سفره‌های زیرزمینی بازمی‌گردد.

مدیر عامل آب منطقه‌ای استان اما در گفت وگو با خراسان رضوی مدعی است که آمارهای آب منطقه‌ای درست است. علایی می‌گوید: آب‌های تجدید شونده استان تنها به بارش‌ها محدود نمی‌شود و بخشی از مصارف آبی استان در بخش‌های مختلف به آبخوان‌ها بازمی‌گردد و باعث تغذیه سفره‌های زیرزمینی می‌شود.

وی درباره این که ۷۰ درصد مصارف آبی بخش شرب و بهداشت استان به آبخوان‌ها و سفره‌های زیرزمینی بازمی‌گردد، می‌گوید: به اعتقاد من بیش از ۷۰ درصد آب‌های مصارف خانگی شرب و بهداشت اگر بازچرخانی نشوند به سفره‌های زیرزمینی بازمی‌گردند و هم اکنون به‌طور نمونه در شهر مشهد تنها ۳۶ درصد مصارف آبی آبفا وارد تصفیه‌خانه می‌شود و بخش عمده مصارف مجدد به تغذیه آبخوان‌ها بازمی‌گردد به همین دلیل است که در برخی از مناطق شهر مشهد شاهد بالا آمدن آب هستیم.

در پایان باید اذعان کرد، اگرچه طی چند سال اخیر تلاش‌های بسیاری برای کاهش و صرفه‌جویی در بخش‌های مختلف آبی استان شده است اما در وضعیت کلی میزان آب ورودی به سفره‌های زیرزمینی استان بیش از یک میلیارد متر مکعب کمتر از میزان مصارف آبی استان است. باید توجه داشت بنا بر اذعان کارشناسان بازگشت بخشی از مصارف آبی به آبخوان‌ها در طول دوره‌های تاریخی وجود داشته و مسئله جدیدی نیست ولی بااین‌حال آبنمود دشت‌های استان حکایت از وضعیت بحرانی افت شدید سطح آب‌های زیرزمینی استان دارد. از دهه ۴۰که دشت‌های استان ممنوعه شده‌اند و امروز ۳۴ دشت از مجموعه ۳۷ دشت استان بحرانی هستند، وزارت نیرو بدون توجه به وضعیت، مجوز حفر چاه صادر کرد و امروز تعداد چاه های مجاز و غیر مجاز استان به ۲۲ هزار حلقه چاه رسیده‌اند. هرچند بارش‌های دو سال اخیر باعث شده است بخشی از کشاورزان استان به دلیل نزولات جوی برداشت کمتری از سفره‌های زیرزمینی دشت‌های بحران‌زده استان داشته باشند ولی عملکرد مدیران آب منطقه‌ای در مسدود کردن چاه های غیرمجاز و جلوگیری از اضافه برداشت‌ها به رغم وجود ابزار کنترلی مانند کنتورهای هوشمند جای تأمل دارد و امروز که با بحرانی‌ترین خشکسالی  ۵۰ سال اخیر روبه رو هستیم بدون شک شاهد حفر چاه های غیرمجاز بیشتر و اضافه برداشت‌ها در بخش‌های مختلف آبی در استان  و افت شدیدتر آب سفره‌های زیرزمینی استان خواهیم بود.