کمبود آب چه بر سر بافت های تاریخی آورده است؟

به گواه اسناد تاریخی، ایران از نظر جغرافیایی همواره در معرض خشکسالی قرار داشته است؛ البته این امر در طول قرن‌های گذشته همواره با مدیریت مناسب و استفاده بهینه مردم از داشته‌های آبی کشورمان حل می‌شد.

بنابر این گزارش، خشکسالی در سال‌های اخیر به نحو خاصی اکثر استان‌های کشورمان را درگیر خودش کرده است و این امر با مروری بر میزان آب سطح دریاچه‌ها و رود‌های بزرگ کشورمان به خوبی دیده می‌شود. کارشناسان معتقدند برداشت بیش از حد از آب‌های سطحی و زیرزمینی، رشد سریع و الگوی نامناسب استقرار جمعیت، کشاورزی ناکارآمد و عطش توسعه از دلایل تشدید خشکسالی‌های چند سال اخیر کشورمان به حساب می‌آیند.

شایان ذکر است؛ از هر چه بگذریم سخن عشق خوشتر است و همه می‌دانند که عشق به خاک کشور و تاریخ آن همواره در دل اقشار مختلف جامعه ایران جای داشته و دارد؛ پس بهتر است در اینجا از عشق به تاریخ کشورمان سخن بگوییم. البته این عشق امروز به قدری دردناک شده است که طاقت دوستداران میراث فرهنگی را طاق کرده است.

امروز سطح آب زاینده رود تا اندازه‌ای کاهش پیدا کرده که به گفته اهالی اصفهان و گردشگرانی که به نصف جهان سفر می‌کنند، خبری از شکوه این رود زاینده نیست. این امر به اعتراض کشاورزان اصفهانی و کمک‌خواهی‌ آن‌ها منجر شده است، اما به راستی چه کسی زبان ساخته‌های بی‌زبانی، چون سی و سه پل می‌شود؟!

تخریب میراث فرهنگی بر اثر کاهش سطح رودخانه‌ها فقط به اصفهان منحصر نمی‌شود و براساس اخباری که در هفته‌های اخیر منتشر شده‌اند، سازه‌های آبی شوشتر نیز از بحران آب جان سالم به در نبرده‌اند. این سازه‌ها روزی برای استفاده بهینه از آب و مدیریت مصرف مایه زندگی ساخته شده بودند.

ما در میان انتشار اخبار دردناک تأثیر مخرب بحران آب روی میراث فرهنگی به سراغ امین محمودزاده، مدیر گروه بخش مرمت دانشگاه هنر شیراز رفتیم تا از وی بپرسیم درصد تاثیر بحران آب روی بنا‌های تاریخی تا چه اندازه است؟

محمودزاده، مدیر گروه بخش مرمت دانشگاه هنر شیراز در خصوص وضعیت فعلی بنا‌های تاریخی که بر روی رودخانه‌های بزرگ کشورمان گفت: تأثیر آب روی میراث فرهنگی جنبه‌های گوناگون دارد؛ به عنوان مثال گاهی سطح آب یک منطقه پایین می‌آید و در این زمان در ابتدای کار فشار آب حفره‌ای کاهش پیدا می‌کند و نشست‌ها شروع می‌شوند. البته اگر نشست‌ها افزایش پیدا کنند و منطقه نیز همچون مرودشت، نقش رستم، همدان و استهبان مستعد باشد، فروچاله‌ها شکل می‌گیرند و این فروچاله‌ها نشست‌های بسیار عظیمی هستند که دل‌نگرانی‌ها را به دنبال خواهند داشت.

وی افزود: از سوی دیگر ما در مناطقی چون شوشتر با سنگ ماسه‌ای مواجهیم. سنگ‌های ماسه‌ای وقتی آب دارند، خودشان را حفظ می‌کنند و فرو نمی‌ریزند، ولی در زمانی که آب از بین آن‌ها کم می‌شود فرسایش پیدا می‌کنند؛ البته از وقتی که سد گتوند به نمک رسید شوری آب دم به دم بیشتر شد. هم‌اکنون اطلاعات دقیقی از میزان شوری آب رودخانه کارون ندارم، اما زمانی که مدیر مجموعه شوشتر بودم گزارشی را به سازمان میراث فرهنگی دادیم که ما یک دستگاه پایش نمک و املاح در آب داریم و براساس نتایج کار این دستگاه، شوری آب دم به دم بیشتر می‌شود. افزایش شوری آب با نوسانات آب منجر به تشکیل شوره می‌شود و این شوره‌ها پس از بلوره و منبسط شدن، سنگ‌های ماسه‌ای نرم را از هم می‌پاشند. در اصل سرعت فرسایش خاک بر اثر نوسانات آب با افزایش شوری آب بیشتر می‌شود. امروزه بخشی از تخریب طاق‌های سازه‌های آبی شوشتر به افزایش شوری آب و نوسانات آب برمی‌گردد.

مدیر گروه بخش مرمت دانشگاه هنر شیراز اظهار کرد: افزودن فاضلاب به آبی که شوری آن دم به دم افزوده می‌شود، اثر تخریبی بیشتری روی بنا‌های تاریخی می‌گذارد. البته مرمت مداوم سازه‌های آبی شوشتر نیز تخریب بیشتر این سازه‌ها را به دنبال دارد؛ اگرچه مرمت این سازه‌ها مهم و ضروری است، اما به واسطه گسترده بودن مجموعه و نیرو‌های کم نباید بنایی، چون سازه شوشتر را به صورت مداوم مرمت کنید.

محمودزاده درباره دلایل تخریب احتمالی سی و سه پل براساس کاهش سطح آب گفت: آب رودخانه زاینده‌رود شیرین است؛ اما مجموعه سازه پل با آب تعادل پیدا کرده است و ملات آهکی آن باید طی صد‌ها سال به تعادل کامل برسد و ما با گرفتن آب تعادل شیمیایی را از ملات آهکی می‌گیریم.

وی اظهار کرد: بند امیر استان فارس و وضعیت فعلی آن یکی دیگر از اثرات بحران آب روی میراث فرهنگی را نشان می‌دهد. این بند تاریخی یکی از زیباترین بند‌های آبی سراسر کشور است که آسیاب‌های آن، با آسیاب‌های ثبت جهانی شده شوشتر برابری می‌کنند. البته این مجموعه فعلا خشک است و این امر آسیب جدی به خود سازه وارد می‌کند. باید بدانیم بند‌ها و پل‌های ما با کاهش یا افزایش آب فرسایش پیدا می‌کنند و تخریب می‌شوند.

مدیر گروه بخش مرمت دانشگاه هنر شیراز خاطرنشان کرد: پرداختن به موضوع تأثیرات مخرب بحران آب روی بنا‌ها و سازه‌های تاریخی خوب است، اما باید بدانیم که رسیدگی به فروکش کردن سطح آب منطقه در دست میراث فرهنگی نیست و این امر در قالب وظایف مدیریت کلان آب کشور می‌گنجد. بنابراین به نظر می‌رسد کنترل مشکل همیشگی کم‌آبی ایران عزم جدی سطوح مختلف مدیریت را می‌طلبد.

منبع: خبر فارسی